BLAS MARANGATU MOMBE’UPY – LEYENDA DE SAN BLÁS DAVID GALEANO OLIVERA

     Corpus Christi, oñembohérava avei Buena Esperanza, ha’ékuri peteî táva omoheñoiva’ekue umi Español. Ha ndaje heta árama ojapo pytagua ohasavaiha, omongorágui chupekuéra heta te’ŷi aty, oguerekóva Timbu ha Karakarápe mburuvichárô.

     Umi te’ŷi ojeity hi’arikuéra oipotágui mayma pytagua osêmba ijyvýgui. Heta oñorairô rire, umi Español ohechakuaa ndaikatuvemo’âiha oñorairô te’ŷi ndive. Opáma chuguikuéra mbokara’ŷi, ha avei hetáma oî omanóva ijapytepekuéra.

     Upeichaháguinte, Español ha te’ŷi oñorairô’ajahína; ndaje ojehechaukásapy’a chupekuéra, pe yvága mbytetépe, peteî kuimba’e ijao morotîmbáva, ha o

ipysóva ipópe peteî kysepuku. Te’ŷi ohechávo upe mba’e, oîháicha ndaje tuicha oñemondýi. Oparupirei oñepyrû oñani ha isarambipa.

   Mbohapy ára, jasykôigua, ary su posa mbohapypa poapýpejeko oikova’ekue upe mba’eguasuete, Blas Marangatu árape. Maymávante he’ijoákuri ha’ehague Blás Marangatu upe ojehechaukava’ekue; ha upe ára guive avei ojererekókuri ichupe Paraguáy Retâ Rerekuárô.

Ára 3 jasykôiguápe oñemomorâ Blás Marangatuára, ha’éva Paraguáy retâ rerekua ha avei ahy’o rerekua. Ñane retâme oî mokôi táva oguerovy’avéva Blás Marangatu ára: Pirivevúi ha Ita. Avei oñemomorâ Ciudad del Este ha Colonia Obligado-pe. Upéicha avei opavave táva Paraguay retâmegua oguereko peteî jeikoha térâ tavapehê ogueraháva Blás Marangatu réra. Pirivevúi ha Itápe, oĝuahêvo ára 3 jasykôi, Blás Marangatu ára, ijaty tupâópe hetaiterei tapicha oñembojáva oaguyjeveme’êvo ichupe iñemongueráre. Umi oñembojáva Blás Marangatu rendápe oñemonde ha’éicha, ijao morotî ha ijatukupére ojeaho’i aopehê isa’y pytâvape. Umi ijahy’orasýva oha’â Blás Marangatu ku’a térâ ajúra peteî inimbope pytâme ha upéva oipuru upe ijahy’orasýva. Omoî mbo’ýrô ijajúri térà ijyváre, kurundúrô, okuera peve. “¡Karai Blás nemarangatuetéva!, eipytyvômína ko mitâ ijahy’opa’âvape”, ha’ehína ñe’ê mba’ejerure oipurúva sykuéra ku imemby ijahy’opa’â térâ ijahy’orasy jave.

YPAKA'A

Oikóje peteĩkuña hóga vera guasúpe, ojegua ha oñemohyakuãvupa potávo, hesarái Ñandejáragui ha omano va'erãhágui.

Hóga rovái oguereko peteĩyguasu ojerepáva hese yvoty hepyeta, hembiguaikuéra remiñotỹngue, mitãicha omongakuaáva.

 Upe kuñakarai rerapegua oguereko jagua ha mbarakaja etaite omohyakuãvupáva ha oguerochichĩva ára ha pyharépe, ha'e oñembokateháicha.

 Hetérente oñangarekóvo ko kuña, naiguaiguĩseigui, ha hesarái tapiáva hi'ángagui.

 Peteĩko'ẽoguahẽhóga rokẽme guaiguĩpirumi, tupãmba'ejára, ojerure chupe ka'áre.

  - Opa ka'a -he'i jahéi vai osẽvo.

  - Che ka'aýpe guarãmínte, ne'írãko arambosa.

  - Tereho eheka sevo'i upe che ykua jere rupi, rerambosasérõ, ha opa ka'a ha'éma niko ndéve.

 - Mba'eicha tamora' e -he'i chupe ohóvo tupãmba'ejára- oiko ndehegui guyra ha

reguyguy nde uvei sevo'i reka yguasu jerere ndepy'ahatãhaguére.

- Opa ka'a -osapukái chupe ipaha, ha opukasoro guasu oikévo ikotype.      Uperiremínte, ho'a hupápe ko kuña jejapógui ija'ỹva ipirépe. Mba'asy hechapyrãokaru hetére, ha oñyñýi javeve heñói ipirégui tague overapáva porãgui.

 Peteĩka'aru pytũohetetyvyro asyve ichupe mba'asy ha omoakuruchĩmbávo, oiko chugui guyra. Opu'ãoguata sambuku mbuku y reka sevo'i jo'óvo.

Upe pyhare guive ojehecha ko guyra pyahu omimbipáva jeguágui.

 - Opa ka'a, ypaka'a -osapukái aguape apytépe.

JATA’Y: LA LEYENDA

Peteî jarýi Kapi’atâygua omombe’úmi cheve ndaje yma, ymaite, táva guasu Paraguay ypýpe; oñemohendahague peteî tekoha Guarani, omyakâva Mburuvicha hérava Kapi’i’atâ, kuimba’e ojehayhu ha ojehecharamóva hekohápe. Upépe oikoraka’e hikuái tekokatúpe ha ñande sy guasu, yvy, ome’ê chupekuéra opaite hemikotevê: ka’aguay kakuaa, y potî sakâ, pira, eirete ha opaichagua yvy’a: avati, mandi’o, kurapepê, pakova, mbokaja, arasa, avakachi, yvapovô, yvapurû, pakuri, jakarati’a hamba’e. Ha’ekuéra niko oiko jekupytýpe ha akóinte omomba’eguasu tekove ha upévare o’aguyjeme’ê hikuái Ñande Rúpe ha hérape oñombyaty hikuái pyharekue, opýpe, oñembo’ejerokývo, upépe kuimba’ekuéra ombarakapu ha kuña katu otakuapu.

Peteî ára, peteîva tapŷime, heñói peteî mitâkuña’i iporâitereíva oñembohérava Jata, upéi okakuaáva oiko peve ichugui peteî kuñataî neporâmbajepéva ha hetaitere

i kuimba’épe oipy’ara’âva. Ha’éniko oiko isy ha itúva ndive ha tapiaite heko ha’eño. Pe iporângue niko oñemoherakuâkuri ambue tekoha rupi. Jepémo heta kuimba’e oityse chupe iñuhâme, Jata akóinte ojuhúmi peteî tape ojehekýi haĝua umívagui.

Peteî ára, oĝuahê Mburuvicha Kapi’i’atâ tekohápe peteî guarini hérava Tekoñarô, oúva mombyrýgui oñemomba’évo Jata mborayhúre, taha’éjepe mbaretépe. Ha péicha, peteî pyhareve avakuéra oî aja amandajépe, Tekoñarô oñemboja Jata tapŷi oîha meve, upépe oîhina isy ha itúva, iĝuaiĝui ha itujamímava hikuái ha ndoguatakuaavéimava. Tekoñarô, ñe’ê pohýi reheve, he’i mokôivépe: “Che aju pende rekohápe aguerahávo pene ñemoñarépe, che rembirekorâ”; ohendúvo upéva, tujami osê ombohovái chupe: “Hetámako oî, nde reju mboyve, he’iva’ekue upeichaite avei ha ndohasáiva upégui. Che ndaroviái nde ikatutaha rejapo upe mba’e ha hi’ariete ndéngo peteî kuimba’e nderekomarâva”. Upe karaimi ñe’ê ndo’aporâi Tekoñarôme ha kóva he’i’ŷre mba’evete, ojuka upe karaimi ha hembirekópe.

Opávo amandaje, Jata oho itapŷime ha upépe ojuhu isy ha itúva omanóva ha ijykére ohecha Tekoñarôme. Kóva oñemboja Jata renondépe, hasêsoróva, ha he’i chupe: “Neremanoséirô ha’ekuéraicha, eñeme’ênte chéve, eju chendive ha ajapóta ndehegui che rembireko”. Jata osapukái chupe: “¡Porojukahára!, araka’eve ndahamo’âi nendive” ha osê oñani. Tekoñarô omuña chupe ha ojapi chupe peteî yvyra’akuápe ha ojuka upe kuñataî porâitépe. Upe jave, oĝuahê upépe Mburuvicha Kapi’i’atâ ha iguarini ha oñondivepa ojuka hikuái Tekoñarôme.

Upe guarini hekomarâvape oñotŷ hikuái peteî ka’aguy mombyrýva upégui; ha Jatápe katu oñotŷ hikuái peteî ysyry iporâva rembe’ýpe. Uperiremínte, heñói ha okakuaa upe Jata oñeñotŷhaguépe, peteî ka’avo hatîmbáva, ojoguáva mbokajápe, ndatuicháiva ha uperupigua ombohérava Jata’y (ko’áĝa ojekuaáva Jata’ípe), ogueromandu’áva upe kuñataî porâite rekove, jepémo omano ha hatîmbáva, ko’áĝaite peve ndohejáiva, péicha péichante, avave oñemboja hese.

Ko’áĝaite peve oî Kapi’atâ Távape peteî tavapehê hérava Jataity (Jata’yty) ogueromandu’áva kuñataî Jata réra. Ñe’ê Jata’yty he’ise “tenda oîháme heta Jata’y”. Ohasávo ára, ko ka’avo iñasâi Paraguay retâ tuichakue javeve, ha ko’áĝa rupi, jajuhukuaa heta táva, tavapehê ha jeikoha, hérava Jataity.